Συνολικές προβολές σελίδας

Τετάρτη 28 Μαρτίου 2012

Finnegans Wake, I


Μας τιμά η φιλία με εκλεκτούς ανθρώπους. Ο Ελευθέριος Ανευλαβής είναι εκλεκτός άνθρωπος. Ανεπίληπτος ιατρός, έντιμος πολίτης, και στους λογοτεχνικούς κύκλους ήδη θρύλος για την τόλμη και την αρετή του που επέδειξε αναλαμβάνοντας να γυρίσει στα ελληνικά το Finnegans Wake, την έκδοση του οποίου έχουν ήδη αναγγείλει οι εκδόσεις Εστία. Στο Radio Bookspotting, στο www.beton7artradio.gr , την Παρασκευή 2 Μαρτίου 2012, είχα την  τιμή και τη χαρά να συνομιλήσω επί δύο ραδιοφωνικές ώρες με τον Ελευθέριο Ανευλαβή. Η συνομιλία συνεχίζεται, διά ζώσης και δι’ αλληλογραφίας. Σήμερα, εδώ στο Bookspotting, δημοσιεύουμε το κείμενο «Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν» που μας εμπιστεύτηκε, σημειώνοντας ότι θα ακολυθήσουν και άλλα. Ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Ελευθέριο Ανευλαβή!
Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
28/03/2012



Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν

Δυο λέξεις για τη μετάφραση 

Ξεκάθαρα και τίμια θα πρέπει να ειπωθεί στον αναγνώστη ότι το βιβλίο του Τζαίημς Τζόυς  Αγρύπνια των Φίννεγκαν (Τζαίημς Τζόυς. Finnegans Awake. Penguin Books 1992), Αγρύπνια εφ’ εξής, δεν διαβάζεται ούτε σαν μυθιστόρημα, ούτε σαν νουβέλα, ούτε σαν παραμύθι, ούτε στο κρεβάτι για να μας πάρει ο ύπνος. Το βιβλίο δεν διαβάζεται γενικώς. Ο ίδιος ο Τζόυς το συνειδητοποιεί γράφοντάς το:  Μπέρδεμα… Μπέρδεμα, μπλέξιμο… σαστισμάρα, διβουλία… χαύνωση στο πρόσωπο του αναγνώστη. (Letters, I,222). Το βιβλίο, με βάση τους υπαινιγμούς και τα λογοπαίγνια του Τζους, θα πρέπει να το «ξαναγράφει», διαβάζοντας το, ο αναγνώστης. Ο Τζόυς δεν γράφει αγγλικά. Γράφει στη δική του γλώσσα, ακατανόητη για τους μη γνωρίζοντες τα μυστικά της. Γράφει στη γλώσσα των wakish (αγρυπνιακά) όπως έχει χαρακτηρισθεί.
Στην Αγρύπνια η γλώσσα είναι ο κύριος πρωταγωνιστής. Είναι το μέσον δια του οποίου εκφέρεται το μήνυμα που είναι η ίδια η γλώσσα, δηλαδή ο κόσμος μας τον οποίον δι αυτής δημιουργούμε, κατανοούμε και εκφράζουμε. Η γλώσσα της Αγρύπνιας φαίνεται αντιφατική και κλειδωμένη σ’ έναν φαύλο κύκλο, που σταματά τον συνηθισμένο στη γραμμική ροή της διήγησης των βιβλίων αναγνώστη, και αρχικά τον απωθεί, κάνοντάς τον να παρατήσει ίσως το βιβλίο. Εν τούτοις, όταν μπορέσει έστω και να κρυφοκοιτάξει μέσα από την γλώσσα τον Κόσμο (κόσμημα) της Αγρύπνιας θα γοητευθεί από τα χρώματα, τον ρυθμό και τα αινίγματα. Θα παγιθευτεί στη γοητεία του ερωτήματος, του λογοπαίγνιου, της αντίθεσης και της αντίφασης των ηρώων που είναι πολλοιένας, όλοι μας και ο καθένας ξεχωριστά, φορείς μια ενοχής προπατορικής ες αεί. Βλέποντας τη βαβελοκορφή του αϊφελόπυργου του δυοένα Ναθαντζόε να ρουθοργίζει τις μικρές κοπέλες με τα ασελγή του κυνηγόχερα κρεβατοκουκουλώνοντας την μικρή φιφή ανούλα (Αγρύπνια σελ. 4) για να κρύψει την ασέλγειά του, ο αναγνώστης θα έχει πέσει στο δόκανο της αέναης επιστροφής στο βιβλίο. Γιατί κάθε επιστροφή φωτίζει με άλλο φως τα πρόσωπα και του χαρακτήρες.
Ξεκάθαρα θα πρέπει να ειπωθεί πως η Αγρύπνια δεν μεταφράζεται ούτε αποδίδεται σε άλλη γλώσσα. Γιατί η μετάφραση εδώ είναι αδύνατη, η δε απόδοση οδηγεί στην μετάλλαξη του έργου σε κάτι άλλο. Η Μαντώ Αραβαντινού (Τζαίημς Τζόυς, Ζωή και Έργο-Εκδόσεις Θεμέλιο 1983), έχει μεταφράσει τέσσερα μικρά αποσπάσματα. Όμορφη ελληνική γλώσσα, κατανοητή και γοητευτική. Αλλά είναι μια απόδοση για να κατανοηθεί το κείμενο και υποχρεώνει τον αναγνώστη σε μονοδιάστατη και οικεία ανάγνωση. Όμως δεν είναι αυτή η Αγρύπνια του Τζόυς με την πολυεπίπεδη δομή και λειτουργία της· με την πολυσημία και τα αμαλγάματα των λέξεων. Για παράδειγμα, στο Κεφάλαιο 8, δύο πλύστρες κουτσομπολεύουν στον ποταμό Λίφυ την Άννα Λίβια και τον σύζυγό της (H.C.E.). Η Μαντώ Αραβαντινού στην μετάφραση του κειμένου προσπαθεί να αποδώσει την υποτιθέμενη χωριάτικη προφορά των πρωταγωνιστριών του κεφαλαίου: Αυτόοο τοό ξέρω παρακατ’. (Yes, I know, go on) στο κείμενο του Τζόυς. (Ναι, το ξέρω, συνέχισε). Καθαρά αγγλικά ούτε καν αγρυπνιακά. Και το σύρσιμο του ο (αυτόοο) δεν υπάρχει. Στρρίφτα, Στρίβε τα μαρνίκια για χαλάρω’ τη γλωσσάρα σου γλωσσοκοπάνα. (Tuck up your sleeves and loosen your talktapes) στο αγγλικό κείμενο (Ανασκουμπώσου και λύσε τη γλώσσα σου). Απλά αγγλικά μιλάνε οι δυο γυναίκες. Δουβλινέζες είναι και όχι χωρικές. Αγράμματες ίσως, αλλά χωρίς ιδιαίτερη προφορά (Accent).
Ίσως ο μόνος τρόπος, αν υπάρχει κάποιος, να «μεταφρασθεί» η Αγρύπνια είναι να ξαναγραφεί το έργο από τον «μεταφραστή» στα δικά του «αγρυπνοελληνικά». Εννοώ να ξαναγραφεί με τη δομή και λειτουργία της γλώσσας του Τζόυς στην Αγρύπνια, των  wakish (αγρυπνιακά), πράγμα που προϋποθέτει ανυπολόγιστο μόχθο. Διαφορετικά το όλο εγχείρημα οδηγεί σε ακρωτηριασμό. Στο σακάτεμα αυτού του έργου. Ο Γιάννης Καλιόρης ακροθίγει τις μεταφραστικές δυσκολίες της Αγρύπνιας στο πρόσφατο άρθρο του Finnegans Wake:μια μεταφραστική δοκιμή (Αντί. Τεύχος 893, 20 Απριλίου, 2007)
Δεκαεφτά χρόνια πήρε στον Τζαίημς Τζόυς, καταργώντας την απόστροφο στην ιρλανδική  μπαλάντα  Finnegans WakeΑγρύπνια του ή για τον Φίννεγκαν) να δημιουργήσει την Αγρύπνια των Φιννεγκαν (Finnegans Wake), το σκοτεινό, μαύρο, μοναδικό διαμάντι της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στις 628 σελίδες του έργου όλα συμβαίνουν σε μια νύχτα. Ο κόσμος χαλιέται και γίνεται ξανά μέσα σε μια νύχτα και μέσα στην ονειρική κατάσταση των ηρώων και του συγγραφέα. Λένε ότι είναι σκοτεινό. Το συγκρίνουν φυσικά με τον Οδυσσέα (σ.σ. Ulysses, το άλλο μεγάλο έργο του Τζ. Τζους). Αλλά η δράση στον Οδυσσέα ήταν το περισσότερο την ημέρα και η δράση στο καινούργιο μου έργο λαμβάνει χώρα κυρίως τη νύχτα. Είναι φυσικό τα πράγματα να μην φαίνονται τόσο καθαρά τη νύχτα. Δεν είναι; (Ρίτσαρντ Έλμαν.  Τζέημς Τζους. Μετάφραση Αθηνά Δημητριάδου. Επιμέλεια Αρης Μπερλής. Εκδ. Scripta, 2005). 
Ακόμη περισσότερο, τα πράγματα γίνονται ασαφή και ελευθέρια μέσα στο όνειρο όπου τα πάντα επιτρέπονται αλλά και τα πάντα κρύβονται, γιατί η ενοχή (πρωταρχική προπατορική) καραδοκεί να το διακόψει. Έτσι πρέπει να συγκαλυφθούν. Η αιμομιξία (incest) να γίνει έντομο (insect), προκειμένου να επιζήσει–μασκαρεμένη– η ελευθεριότητα και η ενοχή μέσα στο όνειρο. Και στο έργο.  Αυτή η νυχτερινή σκοτεινιά που εμποδίζει την ακριβή όραση και η ονειρική ασάφεια, ελευθεριότητα και πολυσημία είναι η Αγρύπνια. Δεν γίνεται μ’ αυτά. Είναι αυτά. Η Αγρύπνια είναι η Αγρύπνια είναι η Αγρύπνια, παραφράζοντας την Γερτρούδη Στάιν.
Από τον τίτλο ακόμη ο συγγραφέας ρίχνει τον πέπλο της νύχτας πάνω μας και πάνω στο έργο του. Κι αρχίζει τα αινίγματα και τα λογοπαιγνίδια. Αφαιρεί την απόστροφο από τον τίτλο της ιρλανδικής μπαλάντας: Finnegan’ς Awake που αποτελεί τον πυρήνα της Αγρύπνιας και μας ρίχνει στα σκοτάδια της ερμηνείας και της πολυσημίας.  Finnegans Αwake γίνεται ο τίτλος.
Χωρίς την απόστροφο, η οποία θα το έκανε Finnegans ενικό στη γενική, το Finnegans προφανώς είναι πληθυντικός. Δεν αναφέρεται σε ένα πρόσωπο. (Η μετάφραση του τίτλου του έργου από την Μαντώ Αραβαντινού ως Η Αγρύπνια για τον Φίννεγκαν δέχεται ουσιαστικά την γενική του ενικού–Finnegans Awake– που όμως δεν προκύπτει από το Finnegans του τίτλου. Χωρίς απόστροφο πάλι στο τέλος της λέξης Finnegan (Finnegans’, που δηλώνει γενική πληθυντικού) μένει μετέωρη η γενική πτώση στην απόδοση του τίτλου ως Η Αγρύπνια των Φίννεγκαν.
Εν τούτοις οι πρωταγωνιστές  του έργου είναι πολλοί στοιβαγμένοι σε έναν και ο ένας τους περιέχει όλους. Ένα ολόγραμμα όπου το κάθε μέρος εμπεριέχει το όλον και εμπεριέχεται σ’ αυτό. Ο λογοπαίκτης, λεξομπαίχτης (κατά το θεομπαίχτης) Τζόυς αφαιρώντας τις αποστρόφους δημιουργεί ένα ανθρώπινο ολόγραμμα.
Η Αγρύπνια των Φιννεγκαν λοιπόν  επελέγη ως απόδοση του τίτλου του έργου Finnegans wake για να υποδηλώνει την πολλαπλότητα και πρωτεϊκή φύση των πρωταγωνιστών που είναι πολλοί σε έναν, πολλοιένας. Το γνωρίζει ο Ηράκλειτος χιλιάδες χρόνια πριν:  «ουκ εμού αλλά του λόγου ακούσαντες ομολογείν σοφόν έστιν εν πάντα είναι».
Για να αποφύγει το πρόβλημα των αποστρόφων και να πάρει τις λέξεις στην τυπική τους σύνταξη στον τίτλο του έργου, ο μεταφραστής θα έπρεπε να εστιασθεί στο ουσιαστικό Finnegans (πληθυντικός ονομαστική) και να θεωρήσει ως ρήμα το Wake (ξυπνώ, αφυπνίζομαι). Φίννεγκαν (εσείς οι πολλοιένας) Ξυπνήστε. Θα μπορούσε; Γιατί όχι; Η Αγρύπνια είναι (όχι παρέχει. Είναι αυτή καθεαυτή) άπειρες δυνατότητες, και κάθε φορά μπορεί να πραγματοποιηθεί οποιαδήποτε εξ αυτών ανάλογα με τον παρατηρητή. Όπως στο νοητικό πείραμα του Σρέντιγκερ (Erwin Sroedinger) με τη γάτα, η οποία μέχρι να γίνει η παρατήρηση είναι νεκροζώντανη. Ο παρατηρητής, ανοίγοντας το πληροφοριοστεγές (κατά το υδατοστεγές) κουτί που βρίσκεται η γάτα, αποφασίζει εκείνη τη στιγμή, δεχόμενος την πληροφορία (βλέποντας τη γάτα), αν η γάτα είναι νεκρή ή ζωντανή. Μόνο που στην Αγρύπνια η γάτα δεν είναι μία, αλλά πάσχει κι αυτή από το σύνδρομο του Να ο Καθένας, του Πολλοιένας.
Να, λοιπόν, και μια ακόμη εκδοχή: Το Finnegans ως σύνθεμα του Finn (τέλος)-again (πάλι), υπαινίσσεται τέλος και αρχή. Και οι Φίννεγκαν (δηλαδή, όλοι και όλα) ξαναρχίζουν, αφυπνισμένοι (wake), όπως και το βιβλίο τελειώνοντας ξαναρχίζει. Η Άννα  Λίβια (η θηλυκή πρωτεϊκή μορφή του έργου) στο τέλος, μεταμορφωμένη στον ποταμό Liffey, τον ποταμό της ζωής, καθώς χύνεται, πεθαίνοντας, στην θάλασσα  φωνάζει: Finn, again! (Τέλος, ξανά!). Και το έργο τοπικά (στην τελευταία σελίδα) κλείνει με την ημιτελή φράση A way a lone a last a loved a long the (μακριά, μοναχική, τελευταία, αγαπημένη μακρόσυρτη η) για να συνεχισθεί, ξαναρχίζοντας τη διήγηση, στην πρώτη σελίδα «riverrun... (ποταμορροή...).
Έτσι ο τίτλος του βιβλίου Finnegans (finn again) Wake θα μπορούσε να αποδοθεί ως Τέλος Ξανά Ξυπνήστε,  με το ξανά να αιωρείται ανάμεσα στο Τέλος και το Ξυπνήστε (γιατί και μετά το ξύπνημα θα έρθει το τέλος πάλι και ούτω... πάλι απ’ την αρχή) ή και Φίννεγκανς Ξυπνήστε. Ο σκοτεινός Ηράκλειτος φωνάζει από τους αιώνες: Είμέν τε και ουκ είμεν, μέχρι που να υπάρχει κάποιος να το ομολογεί αυτό, μέχρι που να βρίσκεται ένας ν’ ακούσει τον κρότο που κάνει το δέντρο στο δάσος όταν αυτό πέφτει. Διαφορετικά σιωπή!
 Η Αγρύπνια είναι καμωμένη από λογοπαίγνια και λέξεις ετεροσύνθετες –αμαλγάματα. Πορτμαντώ. Its like a portmanteautwo meanings packed up into one word (είναι σαν ένα πορτμαντώ–δύο έννοιες πακεταρισμένες μέσα σε μια λέξη), λέει ο Χάμπτυ Ντάμπτυ στην Αλίκη στο Μέσα στον καθρέφτη του Λιούις Κάρολ.
Η ετεροσύνθεση καθώς και το λογοπαίγνιο, ανατρέπει την παραδοσιακή αντίληψη ότι κάθε λέξη, σε συγκεκριμένη περίσταση έχει μια και μόνον έννοια, μια δοσμένη σημασία. Τα σημεία ως υποκατάστατα σημασίας κάποιου πράγματος ή ειδικότερα ως ολότητα σημαίνοντος (γραφή, ήχος μιας λέξης, δηλαδή μορφή)-σημαινομένου (έννοια, σημασία που εμπεριέχεται και εκφράζεται με αυτήν την μορφή) στην Αγρύπνια και την αγρυπνιακή (wakish) γλώσσα του Τζόυς δεν είναι αθώα.
Ο παραδοσιακός, συνηθισμένος στη γραμμική ροή της διήγησης, μεταφραστής και αναγνώστης της Αγρύπνιας, αγνοώντας τις παγίδες που κρύβουν τα σημεία-λέξεις του έργου, ως πορτμαντώ, επιλέγει μία μόνο γλώσσα ερμηνείας, ενώ υπάρχουν στην ίδια λέξη χωνεμένες δύο και τρεις· και προσπαθεί να βρει το πιο λογικό (προσοχή, για την Αγρύπνια μιλάμε!) πλαίσιο συμφραζομένων που καθιστά το κείμενο μεστό νοήματος. Foenix culprit! Γιατί εδώ η «λογική» είναι προσχωσιγενής! Το βλέπει όποιος έχει άγρυπνα τα μάτια της γλωσσοψυχής του. Το Foenix culprit κρύβει μέσα του το Felix Culpa (λατινικά, ευτυχές λάθος, του Αγίου Αυγουστίνου), αλλά και το Foenix που παραπέμπει στο πάρκο του Φοίνικα (Phoenix) στο Δουβλίνο, στον αναγεννώμενο Φοίνικα και στο Felix (στα Λατινικά ευτυχής)– όλα αυτά σε μια λέξη-πορτμαντώ– καθώς επίσης και το  culprit που παραπέμπει στο αμάρτημα (όλη η Αγρύπνια περιφέρεται γύρω από ένα φημολογούμενο αμάρτημα που έχουν διαπράξει οι πολλοιένας Φίννεγκαν (όλοι μας), στο πάρκο του Φοίνικα).
Αν δεν υπάρχει Θεός όλα επιτρέπονται γράφει ο Ντοστογιέφσκι στους Δαιμονισμένους. Κι όταν, όμως, θεός γίνεται το σημείο, όπως συμβαίνει στην Αγρύπνια, επίσης όλα επιτρέπονται. Penisolatepen (πένα) + penis (πέος) + isolate (απομόνωση). Πόσες λέξεις και κατ επέκτασιν δυνατότητες εννοιών-σημασιών μπορούν να χωρέσουν σε μια λέξη-σημείο-πορτμαντώ του Τζόυς; seinn fion's araun→ Sinn Fein Amhain (εμείς οι ίδιοι μόνοι μας. Πολιτικό σύνθημα των Ιρλανδών εθνικιστών). Seinn: ιρλανδικά, παίξε μουσική. fion: ιρλανδικά κρασί. araunamhran: ιρλανδικά τραγούδι. Seinn fion's araun (Παίξε το τραγούδι του κρασιού). Οι ίδιες λέξεις σε νέο πλαίσιο συμφραζομένων προσλαμβάνουν καινούργια σημασία.
Η Αγρυπνόγλωσσα μοιάζει, ή καλύτερα είναι μια ανελισσόμενη  σπείρα, γεμάτη αντιθέσεις και αντιφάσεις, όπου κάθε νέα ερμηνεία δημιουργεί καινούργιο πλαίσιο συμφραζομένων, το οποίο παρέχει νέα δυνατότητα ερμηνείας, που δημιουργεί νέο πλαίσιο κ.ο.κ.– ο επαναλαμβανόμενος κύκλος του Βίκο, ταυτόχρονα επαναληπτικός και ποικίλος, όπως η Αγρύπνια. Μια  Ηρακλείτεια παλίντροπος αρμονίη ώκωσπερ τόξου και λύρης. Ή όπως ο μέγας Σεξπηροσφαιροσχηματοποιός το λογοπαιζοθέτει (as Great Shapesphere puns it):  Είναι ένας τροχός λέω στον κόσμο. Και είναι όλος τετράγωνος (Its a wheel I tell the world. And its all square.) Letters I, 251.
–Όταν χρησιμοποιώ μια λέξη, είπε ο Χάμπτυ Ντάμπτυ, σημαίνει αυτό που επιλέγω να σημαίνει. τίποτα περισσότερο τίποτα λιγότερο.
–Το ερώτημα είναι, είπε η Αλίκη, κατά πόσον μπορείς να κάνεις τις λέξεις να σημαίνουν διαφορετικά πράγματα.
–Το ερώτημα είναι, είπε ο Χάμπτυ Ντάμπτυ, ποιος πρόκειται να είναι ο αφέντης– αυτό είναι όλο. (Lewis Carroll. Alices Adventures in Wonderland AND Through the Looking-Glass. St Martin’s Press. New York. 1971) Λιούις Κάρολ. Μέσα στον Καθρέφτη).
Οι συμβατικοί κανόνες υπαγορεύουν  ότι για να είναι κατανοητό ένα κείμενο θα πρέπει να έχει μια και μόνη ερμηνεία. Ο Τζόυς, δημιουργός, ες αεί ανοικτών οριζόντων, καταργεί αυτούς τους κανόνες.  Αφέντης της γλώσσας του διατυπώνει τον κανόνα ότι στην Αγρύπνια δεν υπάρχει κανόνας ή, πράγμα που είναι το ίδιο, ισχύουν όλοι οι κανόνες που μπορεί κανείς να φανταστεί. Οι ερμηνείες είναι απεριόριστες και αυτό το επιτρέπει η κυριαρχία του ετεροσυνθετικού-αμαλγματικού-πορτμαντώ σημείου, το οποίο   δεν κανοναρχείται ούτε νομοκανονίζεται, πάνω στη σημασία.
Έτσι όλοι οι κανόνες και οι νόμοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν, αλλά και να παραβιαστούν, εφ’ όσον δεν υπάρχει νομοθεσία. Εδώ η εξαίρεση δεν επιβεβαιώνει τον κανόνα. Είναι ο κανόνας.  Η σημειακή συνάρτηση στην Αγρύπνια είναι αλλοιωμένη. Η τιμή της σημασίας εξαρτάται από το σημείο και παίρνει τόσες τιμές όσες επιτρέπει το σημείο. Δηλαδή, απεριόριστες.  1→ µ!
Η διάταξη και επαναδιάταξη των 109 βασικών στοιχείων δημιουργεί την απέραντη θαυμαστή ποικιλομορφία του κόσμου μας. Με την αέναη διάταξη και επαναδιάταξη των χιλιάδων λέξεων-σημείων ο Τζόυς δημιουργεί το απέραντο σκοτεινόμορφο (σκοτεινό και όμορφο) σύμπαν του λόγου της Αγρύπνιας. Οι λέξεις στην Αγρύπνια τανύζονται μέχρις  ορίου διαρρήξεως. Τέντωσέ με κι ας σπάσω, λέει στην τρίτη προσευχή του ο Καζαντζάκης στην Αναφορά στον Γκρέκο. Αυτήν την έκκληση φαίνεται να ακούει ο Τζόυς χωρίς να πραγματοποιεί το σπάσιμο. Οι λέξεις δεν σπάνε, αλλά αγγίζοντας τα όριά τους, διανοίγονται σε ένα καινούργιο σύμπαν σημασιών μπρος στα έκπληκτα μάτια του ενδιαφερόμενου αναγνώστη, που πιάνει τον εαυτό του  να σκέφτεται two thinks at a time (δύο πράγματα την ίδια στιγμή. Αγρύπνια σελ 583). Οι λέξεις, λογοπαιγνιοπαντομίμες (puntominepantomime. Αγρύπνια σελ 587),  φορτίζονται λογοπαικτικά, παραλογικά, φιλολογικά και κωμικά ταυτοχρόνως. Προσέξτε τη σημασιολογική έκρηξη: puntominepantomime. puntominepun (λογοπαίγνιο)-to (για)-mine (εξορύσσω αλλά και υπονομεύω). puntominepun (συνηχεί με το pan: παν)-to (εις, σε, στα)-mine (δικό μου).
Τα αντίθετα και τα αντιφατικά, επίσης, απωθούμενα, αναγκάζονται σε, εν δυνάμει, εκρηκτική συμπύκνωση, που όταν εκραγεί παρέχει γοητευτικές εικόνες, οι οποίες γητεύοντας τη σκέψη την κάνουν να μην απωθείται από την αντίφαση, αλλά να γοητεύεται από αυτήν: Alcohoran (Αγρύπνια σελ. 20): Alcohol (αλκοόλ)-alcoran (Κοράνιο), ασύμβατες έννοιες, οι οποίες συν-βαίνουν στην ίδια λέξη. In the buginning is the woid (Αγρύπνια σελ. 378) η φράση παραπέμπει στο «In the beginning is the Word (Εν αρχή ήν ο λόγος) του Ευαγγελιστή Ιωάννη, αλλά ο Τζόυς συντήκει το word (Λόγος), το οποίο δηλώνει την ύπαρξη, με το void (κενό) που δηλώνει απουσία, στη λέξη woid. Ταυτοχρόνως, παραπέμπει στον ήρωά του Earwicker: Αγρυπναυτιά (ένα ακόμη πρόσωπο-προσωπείο του Να ο Καθένας, Όλοι) και το πανδοχείο του με το buginning: bug (κοριός)-inn (πανδοχείο). Από την συμπύκνωση της λέξης σε μέγεθος ατόμου, προκύπτει, με τη διάσπασή της, εκρηκτική ενέργεια. Θαυματουργός δεξιοτέχνης ο Τζόυς, χειρίζεται χιλιάδες λογοπαιγνιοπαντομίμες λέξεις στις 628 σελίδες της Αγρύπνιας, ταυτοχρόνως, παίζοντας, λογοπαίζοντας με τα πάντα, παντού, πάντοτε, δηλαδή με τον καθένα και κάθε τι, σε κάθε τόπο, σε κάθε στιγμή, ταυτοχρονότοπα.
Αυτό είναι το ζουμί της ιστορίας με την Αγρύπνια. Το σημείο δημιουργεί τη σημασία. και έτσι όλες οι δυνατότητες ενυπάρχουν, συνυπάρχοντας. Το ποια ή ποιες και πόσες θα πραγματοποιηθούν, αφήνεται στη φαντασία και το ένστικτο και τον μόχθο του μεταφραστή, που μεταφράζοντας ελευθερωμένος από τα δεσμά της επικυρίαρχης σημασίας, αλλά όχι ασύδοτος, πλησιάζει την ουσία την οποία όμως  ποτέ δεν θα κατακτήσει.
Θα προσεγγίζει την Ιθάκη της Αγρύπνιας, αλλά ποτέ δεν θα φτάνει εκεί. Κι αν γυρίσει να την κοιτάξει αυτή θα χαθεί. Κι αν προσπαθήσει να την πιάσει είναι σκιά κι αγέρας. Η ίδια η ζωή. Η Αγρύπνια είναι η ιστορία του ανθρώπου, αλλά και η ανθρώπινη κωμωδία. Το γοητευτικό, αστείο, παιχνίδι, που όμως, όπως κάθε παιχνίδι είναι ταυτόχρονα πολύ σοβαρό πράγμα– η ίδια η ζωή και ο θάνατος με το οποίον όσο ζούμε παίζουμε μαζί του χωρίς αυτός να υπάρχει. Μετά υπάρχει μόνος του χωρίς κανέναν για να παίξει. Υπάρχει; 
Στην αρμονία του Θεού, όλα, συγκρουόμενα ή αρμονικά υπάρχοντα, αντιφατικά και αντίθετα υπάρχουν, συμπίπτοντα. 

Ελευθέριος Ανευλαβλής


4 σχόλια:

  1. Ανυπομονώ να δω τη μετάφραση του. Πάντως από τα δείγματά της, που έχω διαβάσει στην Εστία, πρέπει να είναι εξαιρετική!!! Και προπάντων φαίνεται ευρηματική. Κάτι στο οποίο με έχει απογοητεύσει η μετάφραση του Οδυσσέα από τον Καψάσκη...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. H(ere)
    C(omes)
    E(verybody)
    Έχω την ενδιαφέρουσα γερμανική μετάφραση, αλλά και τις σχετικές σημειώσεις του Arno Schmidt. Αν χρειαστεί κανείς κάποια βοήθεια, είμαι πρόθυμος.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. @ ναυτίλος: Χαῖρε Ἄλεξ! Καλὰ τὰ λές!

    @ zettel: Χίλια εὐχαριστῶ!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή