B for Borges

Borges

Συγγραφέας: Χόρχε Λουίς Μπόρχες

Τίτλος: Άπαντα Πεζά

Μετάφραση: Αχιλλέας Κυριακίδης

Εκδόσεις: Ελληνικά Γράμματα [2005]

Σελίδες: 760

Ζωή

Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες το 1899. Από μικρός λάτρεψε τα βιβλία και αφοσιώθηκε στα γράμματα. Μπόρεσε να πλάσει ένα ολόκληρο σύμπαν καμωμένο από λογοτεχνικούς, ήρωες, λαβυρίνθους, καθρέφτες, παιχνίδια με τον χρόνο. Έγραψε πεζογραφήματα, δοκίμια, και ποιήματα. Τιμήθηκε με πάμπολλα βραβεία, έδωσε διαλέξεις σε όλον τον κόσμο, αναγορεύτηκε σε επίτιμο διδάκτορα δεκάδων πανεπιστημίων. Έχασε την όρασή του, αλλά έτσι μπόρεσε να ονειρευτεί τον κόσμο σαν ένα πελώριο, περίπλοκο, και πολυπρισματικό λογοτέχνημα. Παντρεύτηκε δύο φορές. Πέθανε τον Ιούνιο του 1986, στην Ελβετία.

Άπαντα Πεζά

Στον τόμο αυτό συγκεντρώνονται κείμενα που έγραψε ο Μπόρχες από το 1935 έως το 1985. Είναι όλα ιστορίες γραμμένες με μια παραπλανητική απλότητα, καμωμένες έτσι που να οδηγούν τον αναγνώστη σε τοπία δαιδαλώδη, σε λαβυρίνθους προορισμένους να τον οδηγήσουν στην καρδιά μιας πρωτόγνωρης ευτυχίας. «Η λογοτεχνία είναι μια μορφή ευτυχίας», έλεγε. Διαβάζουμε εδώ για απατεώνες, μασκοφόρους, βασιλιάδες, προδότες, αιρετικούς. Διαβάζουμε για αλλόκοτους πλανήτες και για αντικείμενα με μαγικές ιδιότητες. Διαβάζουμε για όνειρα και για βιβλία που ανασύρθηκαν από τη λίμνη της λήθης. Διαβάζουμε, ακόμα, για τον ίδιο τον Μπόρχες, για το πώς έπλασε έναν κόσμο συνδυάζοντας την λεπταίσθητη φαντασία του με την λογοτεχνική παράδοση χιλιετιών. Πρόκειται για ένα σύμπαν από λέξεις όπου οι νόμοι της συμβατικής λογικής παραμερίζονται μέσα σε ένα κλίμα ειρωνείας και χλεύης. Πρόκειται για τα απόλυτα και εξόχως διασκεδαστικά παραμύθια των σύγχρονων καιρών.

Στυλ

Ο Μπόρχες καταφέρνει να καταπλήσσει τον αναγνώστη με έναν πετυχημένο συνδυασμό καινοτομίας και παράδοσης, με τη χρήση υλικών που έρχονται από πολύ παλιά, όπως η προφορικότητα της αφήγησης, και υλικών που είναι εξόχως πρωτότυπα, όπως το μπόλιασμα του ενός είδους από το άλλο, η επανειλημμένη προσφυγή στην παρωδία, το ανακάτεμα των στυλ. Έχει έτσι την ευχέρεια να παρουσιάσει τα πιο εξωφρενικά πράγματα ως απλά, καθημερινα, τετριμμένα, και αντιστρόφως τα απλά πράγματα, τους καθρέφτες, τα μαχαίρια, τα πιόνια του σκακιού, ως μυθικά, αλληγορικά, συμβολικά. Η μεγάλη προσφορά του Μπόρχες έγκειται στο ότι με τρόπο λίαν τερπνό εξοικειώνει τον αναγνώστη με όλη την ιστορία της λογοτεχνίας, δελεάζοντάς τον να αγαπήσει τα βιβλία και να διαισθάνεται άλλες, μυστικές, φανταστικές, ποιητικές διαστάσεις των πραγμάτων και των γεγονότων.

Ένα απόσπασμα

Μόνο αυτός που έχει πεθάνει είναι δικός μας~ δικό μας είναι μόνο αυτό που έχουμε χάσσει. Το Ίλιον υπήρξε, αλλά το Ίλιον επιζεί στο εξάμετρο που το θρηνεί. Το Ισραήλ υπήρξε όταν ήταν μια αρχαία νοσταλγία. Με τον  καιρό, κάθε ποίημα γίνεται ελεγεία. Δικές μας είναι οι γυναίκες που μας άφησαν, γλιτώνοντάς μας από το άγχος της αναμονής, τους συναγερμούς και τους τρόμους της ελπίδας. Δεν υπάρχουν άλλοι παράδεισοι απο τους χαμένους παραδείσους.

[Από το αφήγημα «Κατοχή του Χθες», Άπαντα Πεζά, σ. 622]

Καπνισμένες Κάννες / Αστυνομικά, κ.ά.

[Χίλντα Παπαδημητρίου, Μισέλ Ουελμπέκ]

Καπνισμένες Κάννες

Κάννη (η) [καννών]  ΣΤΡΑΤ. το χαλύβδινο κυλινδρικό τμήμα φερόμενου όπλου, μέσα από το οποίο περνάει το βλήμα και εξακοντίζεται προς το στόχο.

Γ. Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας

Θελκτικά και λίαν ενδιαφέροντα, πάντα να κινητοποιούν το μυαλό, κάποια εγκλήματα. Όχι στην πραγματική πραγματικότητα, βέβαια, αλλά στη λογοτεχνία. Εγκαινιάζουμε μια στήλη, που εστιάζει στο έγκλημα. Εξάλλου, ενθαρρυντική είναι η δεξίωση του ελληνικού κοινού στα αστυνομικά/περιπετειώδη/κατασκοπευτικά/πολεμικά αναγνώσματα. Θα φροντίζουμε, ο γράφων που ανέλαβε την πρωτοβουλία, καθώς και φίλοι καλοί, να παρουσιάζουμε τέτοια αναγνώσματα με έναν γκρουπαρισμένο, μεθοδικό, συστηματικό τρόπο, επιλέγοντας τόσο από τις απολύτως φρέσκες όσο και από κατά τι παλαιότερες κυκλοφορίες.

            Αρχίζουμε, λοιπόν, με βιβλία, κοινό σημείο των οποίων είναι η σχέση του εγκλήματος με την Τέχνη. Ναι, με την Τέχνη, και δη με την Ζωγραφική, με τη Λογοτεχνία, και με τη Μουσική, και με τον Κινηματογράφο.

           

Έγκλημα & Μουσική: Ύστερα από λαμπρή θητεία στη μετάφραση και με εγνωσμένη αγάπη για τη μουσική σε όρια ασύστολης βινυλιολατρίας, η Χίλντα Παπαδημητρίου (1957) έρχεται να πλουτίσει την ολοένα και πιο πλούσια ερωτοτροπία των Ελλήνων με το αστυνομικό ανάγνωσμα. Για μια χούφτα βινύλια (εκδ. Μεταίχμιο). Η πλοκή σπιντάτη και σπινταρισμένη, όπως και η αφήγηση, με πρωταγωνιστές κάποιους εναπομείναντες μανιακούς της μουσικής όπως μας την δίδαξαν τα 180 γραμμάρια του εκάστοτε βινυλίου. Όλα γύρω από ένα δισκάδικο στη μεθόριο Εξαρχείων-Κολωνακίου, όλα γύρω από ένα παρελθόν που εμμένει στο παρόν αρνούμενο να χαθεί σαν δάκρυ στη βροχή, όλα γύρω από θανάτους που αναστατώνουν μια μικρή κοινότητα ρεκτών του βινυλίου.

            Όλοι οι χαρακτήρες, αγγιγμένοι από το μαγικό ραβδί της Χίλντας, τρέχουν με το Ντεσεβό του ρομαντισμού στη δημοσιά της παρακμασμένης, αλλά ευτυχώς ακόμη ζωντανής, τσαλακωμένης ιπποσύνης της μεγαλούπολης. Ακόμα και με δανεικούς καημούς δεν παύουν να είναι ευαίσθητοι, να μπαινοβγαίνουν στα πάθη τους, να τα αναμοχλεύουν, να κάνουν τσάρκες στο άλλοτε για να αντέχουνε το νυν. Κάπου μαζί τους, θέλοντας και μη, αλλά πιο πολύ θέλοντας, περιφέρεται ο αστυνόμος Χάρης Νικολόπουλος – μακάρι η συγγραφέας να μας δώσει κι άλλες περιπέτειες του εν λόγω αστυνόμου. Ο Νικολόπουλος έχει τα τικ του, όπως κάθε χάρτινος ήρωας τέτοιων αναγνωσμάτων: τρώει γιουβαρλάκια και μουστοκούλουρα, πίνει κόκα-κόλα, καταβροχθίζει νουάρ, κυρίως την κιτρινόμαυρη σειρά του εκδόσεων Λυχνάρι, και ακούει Beatles. Και ζει, ακόμη, με τη μαμά του. Και υποχρεούται τώρα να εξιχνιάσει φόνους μετά μουσικής. Η συνέχεια στις 383 σελίδες του μυθιστορήματος!

           

Έγκλημα & Ζωγραφική: Μέταλλο η πρόζα του, με ποιητικές εκλάμψεις πάντα, και αιχμές κοινωνιολογικής οξύνοιας. Μισέλ Ουελμπέκ (1958) Το πιο πρόσφατο μυθιστόρημά του: Ο Χάρτης και η Επικράτεια, μτφρ. Λίνα Σιπητάνου, εκδ. Εστία. Θύμα θηριώδους θυμηδίας, η ζωγραφική. Ο Ουελμπέκ επινοεί τον Ζεντ Μαρτέν, έναν αγέλαστο καλλιτέχνη ο οποίος διανύει σχεδόν όλες τις εικαστικές επικράτειες επιχειρώντας, ενίοτε με μπλαζέ ύφος, να χαρτογραφήσει το χάος της μεταπολεμικής εποχής. Σπαρταριστή η αφήγηση σε πολλά σημεία, σε άλλα να είναι ένα πολύχρωμο παζλ που πρέπει να συνθέσεις, εντέλει να γίνεται «ένας νοσταλγικός διαλογισμός πάνω στο τέλος της βιομηχανικής εποχής στην Ευρώπη και γενικότερα στη φθαρτή και προσωρινή φύση κάθε ανθρώπινου τομέα παραγωγής» [σ. 419]. Ο Μαρτέν γνωρίζει τον «Μισέλ Ουελμπέκ» – ναι, ο συγγραφέας πρωταγωνιστεί στο ίδιο το μυθιστόρημά του! Ο «Μισέλ Ουελμπέκ» αναλαμβάνει να γράψει το κείμενο για τον κατάλογο της έκθεσης των έργων του Μαρτέν με έργα της Σειράς Απλών Επαγγελμάτων. Λίγο μετά τον καλλιτεχνικό και οικονομικό θρίαμβο του καλλιτέχνη, και σε ένα γαλλικό χωριό τίγκα στη φιλοσοφία και την τέχνη (δρόμοι και πλατείες φέρουν τα ονόματα όπως Ιμμάνουελ Καντ, Μάρτιν Χάιντεγκερ, Λάιμπνιτς, Παρμενίδης, κτλ) θα βρεθεί δολοφονημένος ο συγγραφέας της Πλατφόρμας και των Στοιχειωδών Σωματιδίων.

            Ο Ουελμπέκ φλερτάρει ελαφρώς με το αστυνομικό ανάγνωσμα, αλλά με τον τρόπο που το έκανε ο Peter Handke: ως κριτική σε δεινά των καιρών, αλλά και με ένα σκαμπρόζικο κλείσιμο του ματιού στο είδος. Είναι παρόν και το θρίλερ μέσα από την ανατριχιαστική «τεχνοτροπία» στη δολοφονία του «Μισέλ Ουελμπέκ», που όμως διανθίζεται με ένα νοήμον χιούμορ φιλοτεχνημένο με πινελιές/αναφορές στην ιστορία της μοντέρνας τέχνης (π.χ. τα τεμάχια του πετσοκομμένου πτώματος συν το αίμα σχηματίζουν κάτι που θυμίζει έργο του Τζάκσον Πόλοκ – φαντάζομαι τα γέλια του Ουελμπέκ όταν θα έγραφε αυτές τις αράδες!)

            Ο Χάρτης και η Επικράτεια είναι, παρά το άγριο φονικό, το πιο μειλίχιο μυθιστόρημα του Ουελμπέκ. Και το πιο παιγνιώδες. Ο αναγνώστης θα συναντήσει πολλές μορφές της τέχνης και του στοχασμού των τελευταίων δεκαετιών (Λε Κορμπυζιέ, Βίτγκενσταϊν, Τζεφ Κουνς, Ντάμιεν Χερστ), σκληρές αλλά εύστοχες παρατηρήσεις για το σύμπαν/κύκλωμα των εικαστικών πραγμάτων, μια αστυνομική έρευνα που μας πείθει ότι ο Ουελμπέκ μπορεί μια χαρά να ανταλλάσσει χειραψίες με τον Manchette, τον Izzo, και τον Attia.  Η ζωγραφική γίνεται αιτία να σκοτωθεί βίαια ένας συγγραφέας. Αλλά γίνεται και αφορμή να ξετυλίξει ο Ουελμπέκ καίριες σκέψεις για την κατάσταση της σύγχρονης κοινωνίας και την σχέση της τέχνης και με την καθημερινή ζωή.

Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης

ΥΓ. Στο επόμενο: Έγκλημα και Λογοτεχνία, Έγκλημα και Κινηματογράφος.